Για να καταλάβει ένας αμύητος τη λογική και την έννοια του εμπειρισμού, του στωικισμού θα πρέπει να τη μελετήσει σε βάθος για μεγάλο διάστημα.
Χοντρικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο στωικός εμπειρισμός είναι η πρώτη λέξη της σοφίας, η οποία μπορεί να οριστεί σαν αρμονία ανάμεσα στην εσωτερική εμπειρία και την εμπειρία την οποία αποκτά ο άνθρωπος μέσα στον κόσμο που ζει.
Όσον αφορά τη φαντασία οι Στωικοί έλεγαν ότι αυτή έχει ένα αντικείμενο για υπόβαθρο το «φανταστικό». Σύμφωνα με τον Κικέρωνα: η φαντασία είναι μία εντύπωση που αναπαράγει εκείνο από το οποίο προέρχεται και που δε μπορεί να εκφράσει εκείνο από το οποίο δεν προέρχεται. Αλλά πάντως, επειδή η πλήρης ανάλυση της φιλοσοφίας του στωικισμού είναι σχεδόν αδύνατη, εδώ θα αρκεστούμε σε μία σύντομή αναφορά στις βασικές αρχές της.
Ο Αέτιος μας δίνει το δικό του ορισμό όπως: «η φαντασία είναι ένα πάθος, που γεννιέται μέσα στην ψυχή και που εκφράζει ταυτόχρονα τον εαυτόν της και αυτό που την προκάλεσε». Πάντως με τα αποσπάσματα που θα παραθέτουμε μας επιτρέπουν να δικαιολογήσουμε διαφορετικές ερμηνείες για τη φαντασία, την επιστήμη και τον θάνατο.
Σύμφωνα με τους στωικούς, η επιστήμη είναι εκείνο που μπορεί να επιτρέψει στον άνθρωπο, να δώσει τη συγκατάθεσή του, στη δόμηση του κόσμου μέσα στον οποίο ζει και εναρμονίζεται με τον ίδιο τον θεό. Γιατί όπως γράφει ο Σενέκας «το λογικό δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα κομμάτι του Θεϊκού πνεύματος, κρυμμένο μέσα στο ανθρώπινο σώμα».
Κατά τον Μάρκο Αυρήλιο το συνηθισμένο θέμα παρηγοριάς του ανθρώπου ήτανε, ότι ο θάνατος εθεωρείτο ένα πολύ σημαντικό γεγονός. Όχι ένα γεγονός, δηλαδή που θέλοντας και μη να θέτει τον κάθε άνθρωπο στο περιθώριο της ζωής, αλλά ένα γεγονός σημαντικότατο που αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο για τον άνθρωπο. Γιατί με το θάνατο αποκτάει την ευκαιρία να επιστρέψει στο Σύμπαν εκεί δηλαδή που ανήκει η ψυχή του και να διαχυθεί στο σύνολο.
Παραδεχόταν ότι ο θάνατος αποτελεί μία αιτία για την απελευθέρωση της ψυχής και συντελεί στο να διαφύγει αυτή τον κίνδυνο του πνευματικού γήρατος. Το θεμελιώδες θέμα του λοιπόν, ήταν πάντοτε η σύνδεση του ανθρώπου με το Σύμπαν. Αυτή η του ιδεολογική τοποθέτηση τον βοήθησε να δικαιολογήσει την ύπαρξη του ανθρώπου πάνω στη γη και να δώσει κάποιο νόημα στην τόσο ασταθή και κάποτε σύντομη παραμονή του στη γη.
Την εποχή εκείνη, η Φυσική είχε άλλη έννοια. Η λέξη φύση που από αυτή βγαίνει η φυσική παράγεται από το ρήμα φύω που σημαίνει γεννώ. Όποιος λοιπόν, λέει φύση, λέει ζωή.
Ο Διογένης ο Λαέρτιος γράφει ότι οι Στωικοί ονομάζουν την φύση, άλλοτε αυτό που συγκρατεί τον κόσμο κι άλλοτε αυτό που παράγει τα επίγεια πράγματα. Η φύση είναι ένας τρόπος του «υπάρχειν» που αλλάζει μόνος του, παράγοντας και συγκρατώντας το πράγματα που γεννιούνται από αυτή σε καθορισμένους χρόνους και διαμορφώνοντας τα, όμοια με εκείνα, από τα οποία είχαν αποσπαστεί.
Όσο για το όρος κόσμος, αυτός χρησιμοποιείται με τρείς έννοιες. Καταρχήν η θεότητα που μόνο αυτή από όλες τις άλλες υπάρξεις έχει τη δυνατότητα να είναι άφθαρτη και αγέννητη. Είναι ο αρχιτέκτονας της τάξης του κόσμου που όταν περάσει ορισμένη χρονική περίοδος διαλύει μέσα της όλα τα πράγματα και τα γεννάει ξανά από τον ίδιο τον εαυτόν της. Λένε ακόμα, ότι ο κόσμος είναι η ίδια η τάξη των άστρων και ονομάζουν κόσμο αυτό που είναι σύνθετο από δύο άλλα. Μπορούμε να πούμε ότι για τους στωικούς φύση, θεός και πυρ (δηλαδή, σε μορφή πυρώδους πνεύματος) είναι ανώνυμοι όροι.
Θεοποίηση της φύσης ή μάλλον φυσικοποίηση του θεού σημαίνει ότι δίνεται στον άνθρωπο η δυνατότητα να έρθει σε επαφή με το Θεό και να βρει τη σύσταση που θα δώσει στη ζωή του μία ορισμένη σημασία.
Το κεφάλαιο της στωικής φυσικής είναι τεράστιο και επειδή θα σας κούραζε κάθε παραπέρα ανάλυση ας αρκεστούμε αποσπασματικά, σε αυτά τα οποία έγραψε ο Μάρκος Αυρήλιος στις «Σκέψεις» του «κόσμε όλα έρχονται σε σένα, όλα βρίσκονται μέσα σε σένα, όλα γυρίζουν ξανά σε εσένα».
Εδώ, πρέπει οπωσδήποτε να μνημονεύσουμε κάτι του Διογένη του Λαέρτιου, κατά τον οποίον ο κόσμος αποτελείται από δύο αρχές, μίαν αρχή παθητική, το «πάσχον» που είναι η ύλη, ουσία χωρίς ιδιότητα και μίαν αρχή ενεργητική, το ποιούν, ο λόγος που επενεργεί στην ύλη, δηλαδή ο Θεός. Αυτές οι αρχές είναι άφθαρτες.
Εκτός από αυτές τις δύο αρχές υπάρχουν και τέσσερα στοιχεία τα οποία μαζί με αυτήν συνιστούν χωρίς ιδιότητα ύλη: το πυρ, ο αέρας, το νερό και η γη. Αυτά τα στοιχεία είναι φθαρτά, γιατί η αιώνια κίνηση τα μετουσιώνει κατά τον Διογένη: «καταρχήν σε εκείνο, από το οποίο προέρχονται όλα όσα γεννιούνται και μέσα στο οποίο τελικά όλα διαλύονται. Αυτή η ανακύκλωση δε θα συμβεί μία αλλά περισσότερες φορές η πιο συγκεκριμένα, τα πράγματα θα βρίσκονται σε μία αιώνια ανακύκλωση».
Κατά τους Στωικούς υπάρχει μία έξη στο ορυκτό, μία φύση στο φυτό, μία ψυχή στο ζώο, και ένας νους στον άνθρωπο.
Εκτός από αυτό κάθε άτομο είναι ένα σώμα και ο κόσμος δεν περιλαμβάνει παρά σώματα. Οι Στωικοί παραδέχονται έναν ολοκληρωμένο υλισμό όταν λένε ότι: «η ύλη είναι μία, ότι το υπόβαθρο των στοιχείων, η ουσία τους και ότι ο ίδιος ο Θεός δεν είναι παρά μία μορφή αυτής της ύλης». - Πλωτίνος.
Επίσης, πίστευαν ότι ο Θεός ο λόγος και η φύση είναι συνώνυμα. Έκαναν λόγο για την Ειμαρμένη, η οποία στους μεν μεγάλους τραγικούς σήμαινε το πεπρωμένο και οι Ερινύες ήταν η προσωποποίηση του. Κάνοντας έναν παραλληλισμό, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στις ανατολικές φιλοσοφίες η Ειμαρμένη των Στωικών θα μπορούσε να μεταφραστεί ως Κάρμα.
Ειμαρμένη
Η Ειμαρμένη είναι μία φυσική πραγματικότητα εγγεγραμμένη στην κατασκευή του κόσμου. Ο Πλούταρχος έγραφε: «είναι μία τάξη και μία συνοχή και δε μπορεί ποτέ αυτά τα δύο να παραβιαστούν». Δεν υπάρχει λοιπόν στο στωικό κόσμο θέση, ούτε για το αυτόματο, ούτε για το τυχαίο.
Η Ειμαρμένη για τους στωικούς είναι ο Λόγος, η τάση η ζωική και Θεϊκή πνοή, που διέπει την οργάνωση του όλου. Θεόδωρος μας λέει «η Ειμαρμένη είναι μία αιώνια κίνηση, συνεχής και κανονισμένη». Ο Πλούταρχος προσθέτει είναι «ο λόγος του κόσμου, ή ο νους όλων των πραγμάτων τα οποία βρίσκονται στον κόσμο συντεταγμένα και κυβερνημένα από τη θεία πρόνοια ή ο λόγος με τον οποίο τα περασμένα πράγματα υπήρξαν, τα παρόντα υπάρχουν και τα μέλλοντα θα υπάρξουν».
Οι Στωικοί πίστευαν ότι ο άνθρωπος ο οποίος αρνείται τον θεό, δεν είναι παρά ένας ανόητος, ένας μανιακός που του λείπει η λογική, χωρίς την οποία δεν είναι δυνατή η σοφία.
Ας δούμε στα γρήγορα την έννοια της φύσης του Θεού, κατά τους Στωικούς:
1) Ο θεός δεν αποτελεί παρά ένα με τον κόσμο (Πλούταρχος)
2) Ο θεός είναι ένα πυρ τεχνικό το οποίο προχωράει με τάξη στη γέννηση του κόσμου (Πλούταρχος)
3) Ο Θεός είναι ένα «Ζων λογικών, τέλειων και νοερών» (Διογένης ο Λαέρτιος)
4) Ο Θεός είναι ένα νοερό πνεύμα (Πλούταρχος και Διογένης ο Λαέρτιος)
5) Ο Θεός είναι μία πνοή, ένα ρευστό (Αέτιος)
6) Ο Θεός είναι ο Λόγος, Ταξιθέτης των πραγμάτων, της φύσης και ο δημιουργός του σύμπαντος, είναι η Ειμαρμένη, η ύψιστη ανάγκη
Και για να κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο, θα πούμε ότι οι Έλληνες ονόμασαν τον Θεό Δία, γιατί είναι εκείνο, «δια του οποίου έχουν γίνει όλα». (Διογένης ο Λαέρτιος).
Στωική Ψυχή
Κατά Τους Στωικούς λοιπόν, η ψυχή δε θεωρείται μόνο ως άυλη αρχή αλλά και ως σώμα. Η ψυχή είναι ένα «πυρ», μία «πύρινη πνοή», «ένθερμο Πνεύμα», «ειδοποιός αρχή». Για τον Πλάτωνα, η ψυχή περιλαμβάνει τρία μέρη:
Α) Την ψυχή των κατωτέρων επιθυμιών που έχει την έδρα της στο υπογάστριο αρχή της οποίας είναι ο παραλογισμός και η φιληδονία, επίσης η αρετή και η εγκράτεια.
Β) Την καρδιά που έχει έδρα της, το διάφραγμα, αρχή της οποίας είναι ο θυμός, επίσης η αρετή και το θάρρος.
Γ) Το αθάνατο πνεύμα που έχει την έδρα του στο κεφάλι, αρχή της οποίας είναι ο παραλογισμός, επίσης η αρετή και η φρόνηση.
Στον Αριστοτέλη βρίσκουμε, και σε αυτόν μία διαίρεση η οποία ανταποκρίνεται μάλλον σε ανάγκες λογικής φύσης παρά σε ανάγκες αισθητικής και λογικής ψυχής.
Ενώ οι Στωικοί, χωρίζανε την ψυχή σε οχτώ μέρη, δέχονταν όμως ότι όλα αποτελούν στην ουσία μία και μόνη ψυχή.
Διαιρούσανε λοιπόν την ψυχή στο ηγεμονικό που διέπει την εσωτερική τύχη του ανθρώπου, τις πέντε αισθήσεις ή τα «αισθητικά» του και το σπερματικό, με το φωνητικό. Και για να ολοκληρώσουμε, το πρόβλημα της μέλλουσας ζωής δεν απασχόλησε καθόλου τους Στωικούς.
Σύμφωνα με τον Ζήνωνα οι ψυχές εξακολουθούν να ζουν και μετά το θάνατο, αλλά τελικά διασκορπίζονται.
Κατά τη γνώμη του Κλεάνθη εξαφανίζονται μέσα στην παγκόσμια εκπύρωση. Ο Χρύσιππος λέει: οι ψυχές των κακών εξαφανίζονται με το θάνατο του σώματος, ενώ οι ψυχές των δικαίων γυρίζουν γύρω από τη γη και τρέφονται από τις αναθυμιάσεις τους, όπως κάνουν τα άστρα, από τα οπoία άλλωστε παίρνουν το σφαιρικό τους σχήμα. Και τελειώνω με μία από τις εκατοντάδες συμβουλές του Μάρκου Αυρήλιου. «Μη ως μύρια μέλλων έτη ζην. Το χρεών επήρτηται, έως ζης. Έως έξεστιν αγαθός γενού».
Δηλαδή,
«Μη σκέπτεσαι ως να πρόκειται να ζήσεις χίλια χρόνια. Αυτό που είναι καθορισμένο από τη μοίρα κρέμεται πάνω από το κεφάλι σου όσο ζεις. Όσο μπορείς προσπάθησε να γίνεσαι καλύτερος».
★ Θέλεις να μάθεις πως θα εξελιχθούν τα αισθηματικά σου;
★ Υπάρχει τρίτο πρόσωπο στην σχέση σου ή θέλεις άμεσα επανασύνδεση;
★ Σε απασχολούν ερωτήματα αναπάντητα ή θέλεις να γνωρίζεις τι έρχεται στα επαγγελματικά σου;
Μίλησε κάθε στιγμή της ημέρας στη ΝΕΑ Γραμμή Αστρολογικών Προβλέψεων και θα λυθούν όλες σου οι απορίες!
Κάλεσε ΤΩΡΑ στο 8758758080 με χρέωση από Σταθερό 0,79 €/1'* και από Κινητό 0,82 €/1'*
ή στο 9011404142 με χρέωση από Σταθερό 1,56€/1’* και από Κινητό 1,74€/1’*.
* Με Φ.Π.Α. και Tέλος Σταθερής ή Κινητής Τηλ/νιας όπου ισχύει.
Οι προβλέψεις απηχούν προσωπικές απόψεις. Η υπηρεσία απευθύνεται σε ενηλίκους.
Για υποδείξεις παράπονα 2142148020 mediatel Τ.Κ. 11524 Λ. Κηφισίας 125- 127 Αθήνα
